Rais wa Marekani Barack Obama na vyombo vya habari wanaweza kusafiri kuja katika nchi yangu wiki hii kwa majadiliano juu ya masuala  ya 'mvuto' kama  ya ushindani wa kiuchumi wa  Marekani na China au amani na masuala ya usalama. Hata hivyo kama   kweli Marekani  ipo makini kuhusu kusukuma utawala wa kidemokrasia duniani kote, ni  mambo  haya madogo ya 'mvuto'  ambayo ni muhimu zaidi.

Hakuna kitu kinaweza kuonekana cha 'mvuto' kuliko bajeti na usimamizi wa fedha. Lakini katika uzoefu wangu, bajeti ya umoja inaweza kikamilifu kubadilisha maisha ya watu kupitia michakato bora, maamuzi, na matokeo. Pamoja na ukuaji wa kiuchumi katika kanda, kwa ajili ya Waafrika  ili kuweza kutambua kikamilifu mafanikio, tunahitaji kuhusika wenyewe katika maendeleo yetu .

Nina wasiwasi kuwa ushirikishwaji wa raia katika michakato ya bajeti katika ngazi zote za serikali na ndani ya ushirikiano wa wafadhili bado hauna mvuto.

Nchini Tanzania na duniani kote, ushiriki wa wananchi katika maamuzi juu ya jinsi ya fedha za umma zinavyotumika zina sharti moja rahisi-bajeti zinatakiwa kuwa uwazi. Hii ina maana ya kuweka wazi  kwa umma taarifa zote zinazohusiana na upatikanaji, ugawaji, na matumizi ya fedha za umma kwa njia ya wakati, rahisi na ya kueleweka. Kweli, labda  siyo rahisi sana. Hasa kwa kuzingatia kwamba katika nchi yangu, misaada ya kifedha kutoka serikali za Magharibi ni sehemu kubwa ya fedha za umma.

Fedha zinazopatikana kwa njia ya kodi ya wananchi, iwe nchini Tanzania au Marekani, zinakuwa  mali ya serikali ya Tanzania ambayo inasimamiwa kwa niaba ya wananchi wake. Hivyo ni kimantiki kutarajia kwamba sio tu viongozi wa serikali ya Tanzania, lakini pia vyama vya kiraia, kujua fedha zipi za wahisani zinapatikana na nini kilichopangwa, ili kutengeneza hayo  maamuzi  ya jinsi gani fedha hizo zitatumika katika majina yetu.

Hivyo kwa maneno na matendo, jinsi gani uimarishwaji wa uwazi wa misaada ya Marekani kwa nchi kama Tanzania, inaweza kuwa na manufaa kwa watu kama mimi? Hapa ndipo ambapo ni rahisi. Kama wananchi, na makundi ambayo  yanaundwa  ili kufuatilia ubora wa utoaji huduma katika jamii zao, hazina upatikanaji wa taarifa muhimu na manufaa ya bajeti, hatuwezi jukumu letu  la kihalali la kudai uwajibikaji mkubwa wa rasilimali.

Kwa mfano, kama kijiji kinajua hasa ni kiasi gani kilichotengwa kwa ajili ya shule maalum au mradi wa afya katika maeneo yao, wanachama wa jamii watakuwa na motisha kubwa ili kuweza kuchukua sehemu katika kufuatilia wakati gani fedha zilipatikana, kama shughuli zinafanywa, na kwa jinsi gani. Kama watu kama jamii watakuwa na  fursa hizi zilizoimarishwa, wanaweza kuwahusisha madiwani  na kushinikiza wale waliokabidhiwa mradi kuweza kuwajibika kama kuna ubadhirifu au matumizi mabaya ya fedha za umma. Kuwa na angalau mradi wa ngazi ya taarifa kunafanya kuwa rahisi kwa mashirika ya kiraia kufuatilia na angalau kuangalia kuona kama matokeo hayo yanayodaiwa na pande zote mbili za wafadhili na serikali yana mafanikio.

Vile vile, viongozi wa umma wana wajibu wa kutoa uthibitisho na kuchukua hatua za marekebisho katika kesi ambapo rasilimali za umma  hazikutumika kwa ufanisi. Hicho ndicho kinatokea Amerika na uwazi umekuwa sababu muhimu katika kufanikisha hili. Hiyo ndio sababu ya mimi na watendaji wengine wa kiraia tunatoa wito kwa kusaidia mageuzi ya sasa yanayoendelea katika USAID kwa lengo la kuongeza uwajibikaji katika nchi yetu, miongoni mwa kazi yetu nyingine utetezi wa kuiwajibisha serikali yetu.

Naamini walipa kodi wa Kaskazini wanataka fedha ambazo zimechangia zilizotengwa kwa ajili ya mipango ya misaada ya nje ya nchi kuwa zinatumika kwa ufanisi. Kwa hili kutokea, serikali ya Marekani inatakiwa kuwa sehemu ya harakati ya kimataifa katika jumuiya ya wafadhili Ili kuweza kuwa wazi zaidi kuhusu  mtiririko ya misaada katika  nchi zinazoendelea. Wakati mmoja akiangalia jinsi USAID  inavojinadi katika Chapisha unachofadhili 2012 Kipimo cha Misaada ya Uwazi, atagundua kwamba mengi yanatakiwa kufanyika ndani ya shirika hilo, na ni cheo cha 27 nje ya wafadhili 72.

Hivyo kama tunavyokabiliwa wenyewe kwa ajili ya mihadhara ya Obama juu ya utawala bora na uwazi kama viungo muhimu kwa maendeleo ya Afrika, natumaini  waandishi wa hotuba yake watakumbuka kuweka katika mstari au miwili juu ya nia ya Marekani yenyewe kuambatana na fadhila hizi sawa inapokuja kwa misaada ya kigeni